Wybrane sposoby radzenia sobie z logofobią

Logofobia, czyli lęk przed mówieniem jest częstym objawem wielu zaburzeń mowy, w tym jąkania. Logofobia jest szczególnym objawem lęku komunikacyjnego, który pojawia się w różnej skali i jest związany z potrzebą mówienia w różnych sytuacjach społecznych. Objawiać może się unikaniem komunikacji werbalnej np.: dialogu, wypowiedzi, inicjowania rozmowy, nawiązywania kontaktu, czy wypowiadaniu się na forum lub w grupie innych osób.

Podstawowy objaw to unikanie mówienia, gdyż w obawie przed reakcją innych osób budzi się lęk, a z czasem problem może urosnąć do fobii. Lęk, szczególnie zbyt silny, działa dezintegrująco na funkcje psychiczne, pod jego wpływem traci się należytą orientację w otaczającym świecie, system wartości ulega rozchwianiu, zachowanie staje się impulsywne i przypadkowe. Między lękiem a dezintegracją istnieje zależność błędnego koła, lęk zwiększa dezintegrację, a dezintegracja zwiększa lęk. Lęk może powodować dezintegrację naszego życia, kiedy prowadzi do unikania pewnych sytuacji, głównie sytuacji społecznych.

Lęk oddziałuje na całą naszą istotę. Jest to to reakcja zarazem fizjologiczna, behawioralna i psychologiczna:
Na poziomie fizjologicznym lęk może obejmować reakcje somatyczne, takie jak:
• gwałtowne bicie serca,
• napięcie mięśni,
• nudności,
• suchość w ustach,
• pocenie się
Na poziomie behawioralnym może on odebrać zdolność do działania, wyrażania własnego stanowiska lub radzenia sobie z pewnymi codziennymi sytuacjami. Z psychologicznego punktu widzenia lęk to subiektywny stan obawy i niepokoju.

Lęk zmniejszają techniki relaksacyjne. Celem technik relaksacyjnych jest zmniejszenie napięcia mięśni.

Technika relaksacji Jacobsona polega na napinaniu i rozluźnianiu poszczególnych partii mięśni rąk, nóg tułowia, twarzy. Kilkutygodniowy trening uczy nie tylko spostrzegania różnic między napięciem i rozluźnieniem lecz także nawyku rozluźniania własnych mięśni. Zastosowanie treningu Jacobsona wpływa korzystnie na uczenie się zadań motorycznych i utrzymanie wysokiej sprawności psychomotorycznej.

Trening autogenny (lub autogeniczny) jest metodą opracowaną przez J. H. Schultza łączącą autosugestię w stanie zwężonej na skutek koncentracji uwagi świadomości z ćwiczeniami regulacji funkcji cielesnych i wegetatywnych. Autor nazwał go też „skoncentrowanym odprężeniem”.
Trening oddziałuje na organizm i życie psychiczne ćwiczącego, który wyzwala u siebie reakcję odprężenia i koncentracji. Te z kolei przestrajają pracę organizmu wywołując mniej lub bardziej trwałe zmiany w reakcjach fizjologicznych organizmu i obrazie siebie. Stosuje się także proste formuły autosugestii.

Drugim treningiem relaksacyjnym jest trening autogenny. Ćwiczenia zostały podzielone na dwie zasadnicze grupy: ćwiczenia standardowe i medytacje autogenne. Pierwszym etapem treningu autogennego jest nauczenie się przyjmowania odpowiedniej postawy ciała, ułatwiającej uzyskiwanie stanu odprężenia mięśni, odprężenia naczyń krwionośnych, zwolnienia rytmu pracy własnego organizmu i skutecznie odcinającej dopływ do organizmu bodźców z zewnątrz.
Schultz proponuje cztery postawy ciała: wykonywanie ćwiczeń w pozycji leżącej, półsiedzącej w fotelu, siedzącej (tzw. pozycji dorożkarza) lub wykonywanie rozluźnienia mięśni okolicy szyi i pasa barkowego w pozycji stojącej.

Przebieg treningu:
Wywoływanie uczucia ciężaru ciała
Rozpoczęcie ćwiczeń treningu autogenne według metody Schultza rozpoczyna się od koncentracji na wrażeniach płynących z własnych rąk i nóg oraz na uczeniu się wywoływania wrażeń ciężkości w rękach, nogach i całym tułowiu.
Koncentracja na oddechu
Na tym etapie koncentrujemy się na swoim oddechu, stosują sugestię: „Oddycham równo i spokojnie”, lub „oddycha mi się lekko i spokojnie”. W żadnym przypadku nie należy „na siłę” regulować rytmu własnego oddechu. Należy biernie siedzieć lub leżeć, pozwalać organizmowi oddychać, tak jak oddycha i spokojnie, biernie powtarzać zdania autosugestii.
Wywoływanie wrażeń ciepła w okolicy splotu słonecznego
W tym ćwiczeniu pacjent koncentruje się na swoim brzuchu w okolicy splotu słonecznego (w miejscu między końcem mostka a pępkiem). Prawidłowe sugestie to: „Mój brzuch staje się coraz cieplejszy”, „splot słoneczny jest promiennie ciepły” albo „ze splotu słonecznego płynie strumień ciepła”. Tak jak poprzednio, powtarzamy wybraną z nich kilka razy, przeplatając sugestią „jestem spokojny (na)”. Ćwiczenie to reguluje czynność narządów wewnętrznych, jednakże niektóre źródła twierdzą, że nie należy wykonywać go bez wskazań lekarza. W pewnych schorzeniach narządów wewnętrznych (np. wrzodach przewodu pokarmowego z tendencją do krwawień) rozszerzanie naczyń krwionośnych w obrębie brzucha może być przyczyną pogorszenia stanu zdrowia.
Uzyskanie wrażenia chłodnego czoła
Ostatnim ćwiczeniem standardowym jest nauczenie się wywoływania wrażenia chłodnego czoła. Ćwiczący koncentruje się na własnym czole powtarzając w myślach: „Moje czoło jest lekko chłodne” lub „Moje czoło jest przyjemnie chłodne”. Lekarz, pod kierunkiem którego pacjent uczy się treningu autogennego, daje mu dodatkowo sugestie indywidualne, w zależności od jego schorzeń. Jeżeli chory ćwiczy w domu sam, może dawać sobie sugestie dotyczące swoich nawyków czy cech, które chciałby zmienić. Człowiek nieśmiały może sugerować sobie: „Lubię przebywać w dużej grupie ludzi” itp.
Medytacje autogenne
Trudniejszym etapem treningu autogennego jest medytacja autogenna, wymagająca od ćwiczącego opanowania wszystkich ćwiczeń standardowych i trwania w całkowitym relaksie co najmniej jedną godzinę. Schultz zaleca następujące tematy do medytacji, które realizuje się w trakcie sześciu kolejnych ćwiczeń:

1) wyobrażanie sobie kolorowej, bezkształtnej plamy;
2) wyobrażanie sobie przedmiotów istniejących i abstrakcyjnych;
3) wyobrażanie sobie swoich uczuć – radości, gniewu, strachu, zadowolenia itp.;
4) wyobrażanie sobie osób i próba wczucia się w ich psychikę;
5) zadawanie sobie pytań dotyczących własnych cech, postaw i celów życia;
6) rozważania nad sensem życia i planami życiowymi;

W radzeniu sobie z lękiem ważne jest, na bazie technik relaksacyjnych, stosowanie:
– wizualizacji;
– sugestii;
– autosugestii;
– metafory i bajki;
Opis wyżej wskazanych technik i ich znaczenia w kolejnym artykule.

Opracował:
Jan Durczok
Psycholog
SCTJ Wodzisław Śląski